Որպէս
զԱստուած
զանցեալն
եւ
զապագայն
համանգամայն
տեսանէ
ներկայաբ
ար.
իսկ
մեք
ո՛չ։
Պատասխան։
Միտք
մեր
Բ
պակասութիւն
ունի.
այսինքն
զմոռացումն
եւ
զտգիտութիւն։
Զի
զանցեալն
մոռանայ.
եւ
զապագային
ո՛չ
գիտէ։
Իսկ
պակասութիւնքս
այս
ո՛չ
են
ի
յԱստուած։
Դարձեալ՝
միտք
մեր
այժմ
ի
ներքոյ
ժամանակի՛
է.
եւ
Բ
մասն
ժամանակին
ո՛չ
է.
այսին
քն
անցեալն
կորուսեալ
է,
եւ
ապագայն
ո՛չ
է
է։
Վասն
որոյ
ընդ
կորուստ
այսպիսի
մասանց՝
եւ
գիտութեան
մտաց
մեր
կորնչի։
Իսկ
միտք
Աստուծոյ
ի
վեր
է
քան
զժամանակ։
Վասն
որոյ
ներկայաբար
զանցեալն
եւ
զհանդերձեալն
տեսանէ։
Հարց։
Վասն
է՞ր
է
զի
Աստուած
զանգործս
եւ
զոչ
էսն
տեսանէ.
իսկ
մեք
զեղեալն
եւ
զգործեալն։
Պատասխան։
Իմաստութիւնն
Աստուծոյ
անեղ
է.
վասն
որոյ
զանեղսն
որ
ո՛չ
են
եղեալ՝
չափէ՛։
Իսկ
մերս
եղական
է.
վասն
որոյ
զեղեալսն
չափէ։
Զի
ուր
բնութիւն
ո՛չ
հասանի,
անդ
եւ
միտք
մեր
ո՛չ
կարեն
հասանիլ։
Իսկ
անեղն
ի
Բ
դէմս
որո
շի.
որպէս
անեղ
էն
Աստուած.
եւ
անեղ՝
որ
դեռեւս
ո՛չ
է
եղեալ
եւ
գոյացեալ։
Ապա
երկոքին
անեղութիւնքս
միայն
Աստուծոյ
են
գիտելիք։
Զի
ինքն
միա՛յն
գիտէ
զինքն։
Եւ
ինքն
միայն
գիտէ
զո՛չ
էսն։
Իսկ
մեք
երկոցունցն
անգիտանամք։
Հարց։
Ո՞րպէս
տեսանէ
Աստուած
զէքս.
զի
զգայութի
ւն
ո՛չ
ունի.
որպէս
մեք
ներքին
զգայութեամբ
զիմանալիս՝
եւ
արտաքին
զգայութեամբ
զերեւելիս
տեսանեմք։
Պատասխան։
Անմիտն
եւ
անզգայն
զոր
ասեմ
Աստուծոյ,
ո՛չ
ըստ
պակասութեան,
այլ
ըստ
գերազանցութեան
է
դնելի։
Որպէս
յորժամ
ասեմք
անբան
եւ
յիմարութիւն,
գերագոյն
ունիլ
զբ
ան
եւ
զիմաստութիւն
քան
զմերս։
Եւ
յորժամ
ասեմք
ունայնանալ,
զառաւել
զօրութիւնն
նշանակէ։
Եւ
զտկարանալն
ի
խաչին,
զառաւել
զօրութիւն
նորա.
եւ
այլն
ամենայն։
Նոյնպէս
եւ
անմիտ
եւ
անզգայ
ասելն՝
զգերազանցն
նշանակէ։
Եւ
զի
ունի
միտ
եւ
հանճար՝
ասէ
Սողոմոն.
«Աստուած
իմաստութեամբ
հիմունս
էարկ
երկրի.
եւ
հանճարով
իւրով»։
Եւ
վասն
գերագոյն
զգայութեան
պատմէ՛
Դաւիթ.
«Որ
ստեղծանէ
զակն՝
ինքն
ո՞չ
տեսանէ.
եւ
ո՞չ
լըւիցէ».
«Եւ
ի
ձեռն
նորա
են
ամենայն
տիեզերք
երկրի»։
Ա՛րդ՝
Աստուածայինն
միտ
չորիւք
յատկութեամբ
տեսանի
այսպէս.
համանգամայ
ն.
ներկայապէս
կատարեալ.
եւ
անփոփոխ։
Համանգամայն,
այս
է՝
զանցեալն
եւ
զհանդերձեալն
իբր
ներկայ
տեսանէ
եւ
ներկայապէս.
զի
յինքն
տեսանէ
զամենայն.
եւ
ինքն
ներկա՛յ
է
ինքեան։
Կատարեալ,
զի
առանց
աւելւածոյ
եւ
պակասութեան։
Եւ
անփոփոխ,
զի
տեսութիւնն
Աստուծոյ
նոյն
է։
Եւ
այս
ամենայն
ընդ
դէմ
է
տեսութեան
մեր.
զի
մեք
մասամբ
տեսանեմք.
եւ
մի
զկնի
միոյ.
եւ
առաւել
եւ
պակաս
գիտութեամբ.
եւ
ըստ
իրին
փոփոխմամբ։
Դարձեալ
է՛
յատկութիւն,
զի
նախ
տեսութիւն
է
Աստուծոյ,
եւ
ապա
էութիւն
ամենայն
իրի՝
տեսութեանն
նորա
հետեւի։
Իսկ
մեր
տեսութի
ւնս
էութեանն
հետեւի.
զի
նախ
իրն
լինի,
եւ
ապա՛
մեք
տեսանեմք։
Զի
Աստուած
նախ
քան
զգործն՝
եւ
յառաջ
քան
զկամիլն՝
եւ
նախ
քան
զէանալն
տեսանէ .
ըստ
այնմ.
«Զանգործս
իմ
տեսին
աչք
քո»։
Իսկ
մեք
զկնի
գործոյն
եւ
կամելոյն
եւ
էութեան
որպէս
ասացաք։
Դարձեալ՝
տեսանէ
Աստուած
ըստ
պատճառի,
զի
ամենեցուն
է
պատճառ։
Եւ
ըստ
պարունակութեան,
զոր
զամենայն
առ
ինքն
ունի։
Եւ
ըստ
կատարման ,
որ
ամենեցուն
է
վաղճան
եւ
կատարումն։
Դարձեալ՝
զնիւթեղէնսն
աննիւթապէս
տեսանէ.
եւ
զբաղադրեալսն
պարզ.
եւ
զժամանակեայսն
յաւիտենական.
եւ
զբազումս
եւ
զբաժանեա
լս
միեղէն
եւ
անբաժան։
Իսկ
մեք
սոցա
ամենայնի
զընդդէմսն
տեսանեմք.
եւ
ա՛յս
է
պատճառն։
Զի
Աստուած
ո՛չ
արտաքոյ
ինքեան
ունի
զտեսութիւնն.
այլ
ի
ներքս
միայն.
զի
զինքն
ի
յինքն
տեսանէ՝
եւ
զայլս
ի
յինքն։
Ապա
զեղեալքս
ի
յարացոյցն
որ
է
տեսութիւնն
Աստուծոյ
որպէս
ասացաք։
Հարց։
Զի՞նչ
է
որ
ամենահայեաց
ասի
Աստուած։
Պատասխան։
Ամենահայեացն
զբոլոր
տեսութիւնն
ասէ
որ
ընդ
դէմ
է
մասնաւոր
տեսութեանս
մերոյ
չորեքկին։
Նախ՝
զի
առ
Աստուած
բոլորն
տեսութիւն
է՝
եւ
լուր՝
եւ
այլն։
Իսկ
մերս
մասնաւոր։
Երկրորդ՝
զի
զամենայն
տեսանէ.
այս
ինքն
զարդարս
եւ
զմեղաւորս։
Իսկ
մեք
զմինն։
Երրորդ՝
զի
զամենայն
գործսն
տեսանէ
ի
ներս
եւ
ի
դուրս.
զմտաց
եւ
զբանից
եւ
զայլն։
Իսկ
մեք
զմինն։
Չորրորդ՝
զի
զանցեալն
եւ
զներկայն
եւ
զհանդերձեալն
տեսանէ։
Իսկ
մեք
զներկայն
միայն։
Հարց։
Մեք
ո՞րպէս
տեսանեմք
զԱստուած.
իմացմա՞մբ՝
թէ
զգայութեամբ։
Պատասխան։
Աստուածային
էութիւնն
ըստ
որում
բնութիւն
է՝
թէ
զինչ
է
կամ
որպիսի
ինչ
է
անգիտելի՛
է
մեզ
յայսմ
աշխարհի
եւ
ի
հանդերձելումն։
Սակայն՝
զի
թէ
էն
ըստ
որում
է
Աստուած՝
կրկին
կերպիւ
տեսանի.
այս
ինքն
գիտութեամբ
եւ
անգիտութեամբ.
դնելով
եւ
բաց
բառնալով
այսպէս։
Նախ՝
հայելով
ի
կերպարանս
եւ
ի
նմանութիւնս
որ
է
կարգաւորութիւն
արարածոց.
եւ
սոքօք
ի
յարացոյցն
սոցա
ելանել,
եւ
ի
նմանէ
դարձեալ
ի
նախատիպ
յարացուցին
ելանել։
Եւ
այնպէս
տեսանել
թէ
է
Աստուած
պատճառ
ամենայնի։
Դարձեալ՝
եւ
այսպէս
տե
սանի
Աստուած.
յորժամ
միտք
յամենայն
եղելոց
որոշեսցի.
նաեւ
յինքենէ՛
զի
եղական
է.
թողեալ
զինքն
միաւորեսցի
յԱստուածային
ճառագայթն
որ
անքննելի
լոյսն
է
եւ
իմաստութիւնն։
Առաջին
տեսութիւնն
է
հասարակաց։
Իսկ
երկրորդն՝
կատարելոցն.
որպէս
մարգարէից
եւ
առաքելոցն։
Առաջի
ն
տեսութիւնն
է
բնական։
Իսկ
երկրորդն՝
հաւատոյն
պայծառ
եւ
լուսաւոր
տեսութիւն։
Հարց։
Հրեշտակք
ո՞րպէս
ունին
տեսութիւն։
Պատասխան։
Աստուածատեսա՛կ
է
նոցա
տեսութիւն.
այսինքն
պարզ
է
եւ
միեղէն
եւ
գերամբարձ։
Պարզ
եւ
միեղէն,
զի
զնիւթաւորքս
եւ
զբաժանեալքս
միով
եւ
պա
րզ
տեսանեն։
Եւ
գերամբարձ,
զի
ի
բարձր
կոյս
տեսանեն
եւ
ամբառնան
եւ
ոչ
ի
խոնարհ։
Այս
է՝
զի
ի
բանն
Աստուած
տեսանեն
զԱստուած
ի
յինքն.
եւ
զեղեալքս
ի
յինքն։
Վասն
որոյ
միեղէն
տեսանեն
եւ
պարզ.
որպէս
զծագումն
լուսոյ
առանց
ճանապարհորդութեան
լուսաւորեալ.
եւ
միշտ
բարձր
անան
տեսութեամբ։
Եւ
ա՛յս
է
նոցա
առաւօտու
եւ
երեկոյի
ճանաչումն.
զի
զԱստուած
տեսանելով՝
նոր
լինի
նոցա
ճանաչումն
միշտ՝
որ
է՛
առաւօտու։
Եւ
զեղեալքս
ի
յԱստուած
տեսանելով
նո՛ր
լինի
գիտութիւն
արարածոց՝
որ
է՛
երեկոյի։
