Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Գո՞յ յարութիւն մարդկան թէ ոչ։
       Պատասխան։ Թէպէտ բան յարութեան էի մասնէ հաւատոյ, որպէս սկիզբն աշխարհի եւ վախճան. զի «հաւատով իմանամք յաւիտեանս հաստեալ բանիւն Աստուծոյ» ըստ առաքելոյ. եւ նոյն հաւատովն զվախճան աշխարհի եւ զյարութիւն մարդկան։ Սակայն հաստատի յարութիւն բնական քննութեամբ եւ սուրբ գրոց վկայութեամբ։ Եւ բնական քննութեամբ նախ այսպէս եթէ՝ տեսանեմք ի խաղաքական օրէնս զի գոյ դատաստան. այսինքն բարեացն պատիւ եւ չարացն պատիժ։ Ապա գոյ եւ առ Աստուած արդար դատաստան։
       Այլ արդ ի կեանս յայս տեսանեմք զբազումս որ բարիքն ի նեղութեան են եւ չարքն ի հանգստեան. ապա պիտոյ է եւ այլ կեանս զի հատուսցի բարեացն բարի եւ չարացն չար։ Եւ այս ո՛չ լինի եթէ ոչ իէ յարութիւն։ Եւ դարձեալ՝ հոգին եւ մարմինն ի միասին գործեցին զբարի կամ զչար. այլ արդ եթէ հոգին առանց մարմնոյ պսակի կամ պատժի՝ ո՛չ է արդար դատաստան. այլ պարտէ զի յարիցէ եւ մարմինն եւ ի միասին առցեն զհատուցումն բարեաց կամ չարեաց։
       Երկրորդ, զի հոգին մարդոյ անմահ է վասն Բ պատճառի։ Նախ՝ զի ոչ է ի չորից տարերաց ժողովեալ որ քակտելով մահանայ։ Եւ դարձեալ զի հոգին ինքնաշարժ է. եւ ինքնաշարժն մշտաշարժէ. եւ մշտաշարժն անմահ։ Ապա ուրեմն հոգին անմահ է։ Որպէս ի սահման իւր բացայատի։ «Էութիւն անմարմին մշտաշարժ եւ շարժօղ մարմնոյ»։ Այլ արդ՝ յանմահութենէ հոգւոյն պարտ է զի լինիցի եւ մարմինն անմահապէս շարժեալ ի նմանէ։ Եւ այս ո՛չ լինի եթէ ոչ է յարութիւն մարմնոյ։ Երրորդ, մարդն մասն եւ կատարումն է աշխարհի. ըստ որում աշխարհ յերից մասանց է առկայացեալ. զի կամ իմանալիք են որպէս հրեշտակք. կամ զգալիք որպէս տարրեղէնք. եւ կամ յերկուց գոյացեալ որպէս մարդ. այսինքն ի հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Իսկ թէ մարդս ոչ յառնէ, աշխարհի անկատար մնայ. զի բոլորն մասամբն է կատարեալ։ Ապա ուրեմն գոյ յարութիւն։ Եւ այս ըստ բնականին։
       Իսկ վկայութեամբ սուրբ գրոցս, որպէս ասաց Աստուած ցնոյ՝ եթէ «զմիս արեամբ շնչոյ մի ուտիցէք. զի զձեր արիւնդ ի ձեռաց գազանաց խնդրեցից եւ ի ձեռաց ամենայն մարդոյ։ Որ հեղու զարիւն մարդոյ փոխանակ նորա հեղցի արիւն նորա. զի ի պատկեր Աստուծոյ արարի ես զմարդն»։ Այսզյարութիւն ասէ ի ձեռաց գազանաց խնդրելն. զի յառնեն մարմինք որ մեռեալ են ի ձեռն գազանաց։ Եւ առ Մովսէս ա սէ «ե՛ս եմ Աստուած Աբրահամու եւ Աստուած Իսահակայ եւ Աստուած Յակոբայ»։ Եւ Աստուած ո՛չ է մեռելոց այլ կենդանեաց. որոց հոգիքն ի ձեռս նորա կենդանի են. եւ մարմինքն ի ձեռս նորա կենդանի լինելոց են։ Եւ աստուածահայրն Դաւիթ ասէ, «հանես զոգիի նոցանէ պակասինեւ ի հող դառնան». այս զմարմնոյն ասէ որ ի հող դարձաւ։ Եւ «առաքես զհոգի քո եւ ստանաս զնոսա եւ նորոգես զերեսս երկրի». այս զյարութիւն ասէ։ Եւ Եսայի ասէ «յարիցեն մեռեալք եւ կենդանասցին որք եդեալ են ի գերեզմանի»։
       Եւ ի նորա առաքեալն Պօղոս բազում ուրէք գրէ զյարութիւն. որպէս այն «փող հարկանի եւ մեռեալք ի Քհրիստոս յարիցեն անապական մարմնով»։ Եւ թէ՝ «մարդով մահ եւ մարդով յարութիւն մեռելոց»։ Եւ ինքն Տէրն յայտնապէս ասէ զյարութիւն մարմնոյ եթէ՝«ամենեքեան որ եդեալ են ի գերեզմանս լուիցեն զձայն որդոյն Աստուծոյ եւ եկեսցեն արտաքս»։ Եւ հաւատարիմ վկայ ընդհանուր յարութեան զգործս եցոյց. որ զՂազար չորեքօրեայ ի գերեզմանէն յարոյց։ Եւ զորպիսութիւն յարութեան մեր ի յաստուածացեալ մարմինն իւր երեւացոյց. ըստ որում երեքօրեայ յարեաւ ի գերեզմանէն անապական մարմնով. եւ զբազումս յարոյց ընդ իւր եւ մտին ի քաղաքն սուրբ։ Վասն որոյ ինքն եղեւ պտուղ ննջեցելոց։ Ուստի եւ փրկչին ակնունիմք նորոգել զմարմին խոնարհութեան մերոյ ըստ մարմնոյ փառաց իւրոց։ Եւ բաւականէսակաւս ի բազմաց սուրբ գրոց վկայութիւն եթէ գոյ ճշմարտապէս յարութիւն մարդկան։
       Սահման յարութեան Հարց։
       Զի՞նչ է յարութիւն։ Պատասխանեն վարդապետք եւ դնեն Գ սահմանս։ Ոմանք ասեն թէ՝ յարութիւն ո՛չ այլ ինչ է՝ քան թէ վերստին կենդանանալ։ Եւ ոմանք ասեն՝ հոգոյ եւ մարմնոյ վերստին նորոգիլ։ Եւ այս Բ սահմանս յայտնի են ըստ ինքեան։ Այլ ոմանք ասեն թէ յարութիւն է այնմ որ անկաւ վերստին յառնել ի կենդանութիւն յաւիտենական անմահ։ Եւ այս սահմանս կատարեալ է։
       Այլ գիտելի է, զի կրկին է մարմնաուր յարութիւն։ Նախ՝ զի կարէ ոք յառնել միանգամ եւ դարձեալ մեռանիլ. որպէս վեց մեռեալքն որք յարեան նախ Ք Քրիստոս. եւ յարութիւնս այսգ անկատար է. զի դարձեալ մեռան։ Երկրորդ՝ է յարութիւն զի յառնէ ոք միանգամ եւ այլ ո՛չ եւս մեռանի։ եւ յարութիւնս այս կատարեալ է։ Եւ այսպէս սահմանի եթէ յարութիւն է այնմ որ անկաւ մարմնաւոր մահուամբ՝ վերստին յառնել անմահութեամբ ի կեանս յաւիտենականս։ Եւ այսպէս էր յարութիւն Քրիստոսի. որպէս ասէ Պօղոս ի կորնթացւոցն «գիտեմք եթէ Քրիստոս յարուցեալ է ի մեռելոց. այսուհետեւ ո՛չ մեռանի եւ մահ նմա ոչ եւս տիրէ»։ Այնպէս եղիցի եւ յարութիւն մեր վերջինն աւուր։