Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Վասն է՞ր նախ քան զխաչն եւ զհամբարձումն ոչ պարգեւեցաւ Հոգին Սուրբ երեւլի նշանօք։
       Պատասխանի. Վարդապետք ասեն թէ վասն Է պատճառի։ Նախ՝ զի չարչարանքն Քրիստոսի պատճառ եղեւ պարգեւաց Սուրբ Հոգւոյն, պարտ էր նախկին գոլ. որպէս ամենայն պատճառ նախ է քան զպատճառելին։
       Երկրորդ՝ զի թէ Քրիստոս այնպէս փառաւորեալ էր որպէս յետ խաչին, արգել եւ խափան լինէր ամենայն չարչարանց եւ փրկութեան մարդկան։
       Երրորդ՝ զի պարտ էր Քրիստոսի հովուել զպարզամիտ աշակերտսն որպէսս հաւ զձագս, եւ մայր զմանկունսն։ Եւ թէ իսկզբանէ զհոգին ընկալեալ էին՝ ոչ էր պիտոյ հովուել զնոսա։
       Չորրորդ՝ զի աշակերտքն զտկարութիւնս իւրեանց փորձիւ ճանաչեսցեն եւ գիտասցեն թէ ոչ վասն իրեանց արժանաւորութեանն ընտրեցան. զի ուսցին բառնալ զտկարութիւնս այլոց. որպէս Քրիստոս զնոցայն եբարձ։ Իսկ թէ նախ զհոգին առեալ էին՝ ոչ կարէին բառնալ զայլոց տկարութիւնն։
       Հինգերորդ՝ զի գիտասցեն թէ Քրիստոսիւ պարգեւեցաւ. թէ յառաջագոյն էին ընկալեալ, պարզապէս յԱստուծոյ կարծէին զտուչութիւն հոգւոյն եւ ոչ ի Քրիստոս է։
       Վեցերորդ՝ որպէս սերմանելն նախ է քան զպտուղն եւ զհունձն։ Նոյնպէս պարտ էր զսերմն հաւատոյ ընդունել նոցա Քրիստոսիւ, եւ ապա փոքր փոքր աճմամբ հասանիլ պարգեւաց հոգւոյն, եւ պտղաբերել եւ զայլսն։
       Եօթներորդ՝ պարտ էր մեծութեան այսմ պարգեւի յայտնի լինիլ Գ կերպիւ։ Նախ՝ ի կողմանէ պարգեւողին. զի յորժամ Քրիստոս նստեալ լինէր ըստ մարմնոյ ընդ աջմէ հօր իբր՝ զթագաւոր փառաց յաթոռ թագաւորութեան իւրոյ, յայն ժամ մեծագոյն լինէր պարգեւք հոգւոյն տուեալ ի փառաւոր Քրիստոս է Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ ի կողմանէ ընդունողաց առաքելոցն. զի պատշաճաւորեցան Հոգւոյն Սրբոյ. զի փորձիւ գիտէին զվարդապետութիւնն Քրիստոսի, զմահն եւ զյարութիւնն եւ զայլն։ Երրորդ՝ ի կողմանէ Հոգւոյն Սրբոյ. զի առաւել հռչակելի եւ փառաւոր եղեւ այսպէս. զի ընկալեալ զհոգին՝ վաղվաղակի սքանչելիս առնէին վկայելով Քրիստոսի. եւ զառաքեալսն առատապէս լցուցանելով, եւ նոքա զայլսն։
       Դարձեալ կարէ ասիլ Ութներորդ պատճառս, առ ի ցուցանել թէ հոգին ո՛չ ումեք առատապէս պարգեւի, եթէ ոչ Յիսուս ի սիրտ նորա յատկապէս փառաւորեսցի։ Զի ո՛չ միայն համարի մեծ եւ փառաւոր զաստուածութիւն նորա, այլեւ զաղքատութիւնն եւ զանարգանս եւ զմահն. եւ յայնժամ արժանասցի առատապէս ընդունել զՀոգին Սուրբ։
       Իններորդ՝ որպէս թագաւորք նախ հաշտին ընդ մահապարտս եւ ապա պարգեւաց արժանի առնեն։ Այսպէս նախ եկն Քրիստոս եւ խաչիւ եւ մահուամբ հաշտեցոյց զհայր, եւ ապա հայր Աստուած առաքեաց զհոգին Սուրբ պարգեւ մարդկան։ Եւ զի պարգեւ խաչին է Հոգին Սուրբ, նմին իրի յիշատակեալ Հոգին Սուրբ խաչիւ դրոշմեմք զդէմս մեր։
       Տասներորդ՝ թէ եւ հասարակ է ամենայն ինչ երրորդութեանն, տէրութիւն իշխանութիւն աստուածութիւն եւ այլն։ Սակայն վարդապետք եկեղեցւոյ պատշաճեն զստեղծանելն հօր։ իսկ զտրոհելն որդւոյ. եւ զզարդարեալն Հոգւոյն Սրբոյ. Այսպէս պարտ էր յառաջագոյն հօր յայտնի լինիլ եւ ապա որդոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ։ Որպէս ի ստեղծումն ասացաւ։ Եւ ինքն Տէրն այսպէս ուսոյց «գնացէք եւ մկրտեցէք զամենայն հեթանոսս յանու Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ»։ Այսպէս եւ մեք փառս տամք Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից։
      
       Հարցումն.
       Վասն է՞ր փայլական նմանեցուցանէ զիջումն Հոգւոյն Սրբոյ։
       Պատասխանի.
       Նախ՝ զի յանկարծակի փայլէ. նոյնպէս եւ Հոգին Սուրբ յանկարծակի էջ։
       Երկրորդ՝ զի ի կերպ հրոյ փայլէ։ Այսպէս եւ Հոգին Սուրբ հրեղէն լեզուօք։
       Երրորդ՝ զի զամենայն փորւածս լնու։ Այսպէս եւ հոգին էլից զամենայն տունն յորում նստէին։
       Չորրորդ՝ զի փայլատակեալն անբաժանելի մնայ յինքենէ. այսպէս եւ շնորհք Հոգւոյս Սուրբ անբաժանելի գոլով բաժանեցաւ յառաքեալսն։
       Հինգերորդ՝ նախ որոտայ եւ ապա փայլէ, այսպէս եւ հոգին որոտմամբ էջ. ըստ որում «եղեւ յանկարծակի հնչիւն երկնից»։ Եւ մարգարէն՝ «որոտաց Տէր յերկնից»։
       Վեցերորդ՝ զի երագ է փայլակն. ըստ Տեառն՝ «ելանէ յարեւելից եւ երեւի մինչ ի մուտս արեւու ի քթթել ական. զոր արեգակն յերկոտասան ժամս ընթանայ յարեւմուտս։ Իսկ Հոգին Սուրբ երագ էջ յառաքեալսն. զոր արեգակն Քրիստոսի բազում ամօք յերկարեալ մարմնով ել յերկինս։
       Եօթներորդ՝ զի սաստիկ է. զի ամենայն ոք ի հարկէ զաչս խփէ որ հանապազ տեսանեմք զլոյս։ Եւ բազումք զհոգին ոչ կարեն ընդունել. «զի ոչ ճանաչեն եւ ո՛չ տեսանեն զնա» որպէս ասաց Տէր։ Այլ ընդ Տեառն մերոյ բազումք խօսակիցք եղեն եւ տեսին։
       Ութերորդ՝ զի ընդ փայլիլն փախչի, այսպէս եւ «Հոգին Սուրբ փախչի ի նենգութենէ։ եւ յանձն չար՝ արուեստ իմաստութեան ո՛չ բնակէ» ասէ Սողոմոն.
       Իններորդ՝ ի միջոյ ամպոյն փայլէ որ ծածկեալ էր ի նմա։ Եւ Հոգին Սուրբ ի Քրիստոս է էջ յառաքեալսն. եւ ն աէ իմաստութիւն հօր։ Եւ Հոգին Սուրբ բղխէ ի հօրէ՝ եւ առնու յորդւոյն զիմաստութիւնն եւ բաշխէ յարարածս բոլոր։
       Տասներորդ՝ ահ ե երկիւղ է անզգուշից։ Եւ շնչաւոր մարդոյ յիմարութիւն է հոգին. որեւ պատժեաց զԱնանիա եւ զՍափիրայ. Վասն որոյ նմանեցաւ իջումն Հոգւոյն Սրբոյ փայլական. Որպէս ասէ Դաւիթ, «ի փայլատակել նորա առաջի նոցա» եւ այլն։
       Այսքան առ այս։
      
       Հարցումն.
       Զի՞նչ է «զբերան իմ բացի եւ առի զՀոգի»։
       Պատասխանի.
       Զբերան մտացն ասէ. այսինքն է յօժարութիւն Հոգւոյն որ առնու զՀոգին Սուրբ. ըստ այնմ որ ասէր, «բաց զբերան քո եւ լցից զդա»։ Եւ այս բազում համեմատութեամբ։
       Նախ՝ որպէս ծծումն օդոյ կենդանութիւն է մարմնոյ։ Եւ Հոգին Սուրբ կենդանութիւն է ներքին մարդոյն. ըստ այնմ «հոգին է կենդանարար»։
       Երկրորդ՝ որքան բանայ զբերանն՝ առնու զօդն։ Եւ զհոգին որքան յօժարին՝ այնքան եւ առնուն։
       Երրորդ՝ զջերմութիւն սրտին զովացուցանէ օդ։ Եւ Սուրբ Հոգին զչարութիւնն վարէ եւ սրբեալ բարեգործ է զհոգին։
       Չորրորդ՝ զի որ քան եւ ծծեն՝ եւս խնդրեն զօդ։ Այսպէս որք ընկալան զհոգին՝ եւս փափագին նմա։ Որպէս ասէ «ի պատուիրանս քո փափագեաց անձն իմ»։
       Հինգերորդ՝ որքան ծծեն ոչ պակասի օդն։ Եւ հոգին Սուրբ բազմաբաշխէ եւ անպակաս հեղումն ի վերայ մարմնոյ։
       Վեցերորդ՝ զփորո՞ւածս լնու եւ ամենայն ումեք մերձ է. Եւ «հոգին Տեառն էլից զտիեզերս»։ Եւ «ի դրունս խնդրողաց յաճախէ»։
       Եօթներորդ՝ մեռեալ մարմին ո՛չ առնու եւ տայ զօդ։ Այսպէս եւ «շնչավոր մարդ ո՛չ ընդունի զհոգին Աստուծոյ»։ Եւ «Սուրբ Հոգին փախչի ի նենգութենէ» ասէ։
       Ութներորդ՝ որք առեալ զօդ դարձեալ արտաքս փչեն ներհակ իմն գործով. այսինքն ջերմացուցանեն եւ զովացուցանեն. վառեն եւ շիջուցանեն։ Այսպէս եւ առեալք զՀոգին Սուրբ բղխեն. ոմանց ի մահ եւ ոմանք ի կեանս. որպէս առ Տաբիթայն եւ առ Սափիրայն։ Զսառուցեալսն ի հաւատս բորբոքեն. եւ զվառեալսն չարութեամբ՝ շիջուցանեն. որպէս զԵլիմաս եւ զՍիմոն։
       Իններորդ՝ այլ եւ ենթակայ բանից լինի օդ։ Նոյնպէս եւ Հոգին սուրբ. ըստ այնմ, «հոգին հօր իմոյ խօսեսցի ի ձեզ»։ Զայն խնդրէ Պօղոս յաշակերտացն. «զի ինձ տացի բան ի բանայ բերանոյ».
       Տասներորդ՝ զի օդ յիւրաքանչիւր ոք զանազան արտաբերէ զձայն եւ զբան։ Այսպէս եւ «ոմեմն ի հոգւոյն տուեալ է բան իմաստութեան. այլումն բան գիտութեան». եւ այլն։
       Այսքան առ այս։
       Վասն աւուրք իջման Հոգւոյն Սուրբ Հարց.
       Զի՞նչ է պատիւ այսմ աւուր իջման հոգւոյն։
       Պատասխանի. Զօրս զայս պատուեն իսրաէլացիքն վասն երեից պատճառաց։ Նախ՝ զի յայսմ աւուր երեւեցաւ Աստուած Մովսէսի ի սինա լերինն. Երկրորդ՝ եւ յայսմ աւուր տուաւ նոցա օրէնք ի ձեռն Մովսէսի։ Երրորդ՝ եւ յայսմ աւուր ուխտ եդ Աստուած ընդ ամենայն ժողովրդեանն Իսրայէլի։ Նաեւ մեք յաղագս երից պատճառ պատուեմք զօրս զայս։ Նախ՝ զի յայսմ աւուր էջ Հոգին Սուրբ յառաքեալսն. եւ լուծաւ ասացեալն թէ «մի բնակեսցէ հոգի իմ ի մարդիկդ այդ յաւիտեան». եւ ետ առաքելոցն պարգեւս եւ շնորհս զօրութեան։ Երկրորդ եւ յայսմ աւուր տուաւ մեզ նոր օրէնս եւ քարոզութիւն սուրբ աւետարանին։ Երրորդ՝ վասն զի օրինակ է Է աւուրցն ի յորս երկիր հիմնեցաւ. նաեւ Է դարու կենցաղոյս։ Այլ եւ հանդերձելոյն զի Է շաբաթ է ի յարութենէն Քրիստոսի։ զորմէ ասէ Պողոս «զատիկ մեր զենաւ Քրիստոս»։ Եւ Է շաբաթն Ծ օր է. որ է ազատարար թիւ եւ օրինակ հանդերձելոյն։
      
       Հարց. Քանի՞ են զատիկք։
       Պատասխանի։ Առաջին զատիկ բաղարջակերքն. որ է Ե շաբաթին։ Երկրորդ զատիկ յարութիւնն։ Երրորդ կրկին զատիկն երեւեալ դրօքն փակելովք։ Չորրորդ զատիկ համբարձումն առ հայր ցնծութեամբ եւ փողով։ Հինգերորդ զատիկ սա ինքն է հոգւոյն իջումն ի վերնատունն։ Եւ յիսունն ԾԾ կատարեն Ե գլխաւոր համարք։ Եւ այս է Ե զատիկն ի նախնումն։ Որեւ այժմ յոյնք եւ ասորիք պենտակոստ կոչեն որ թարգմանի Ե երորդ եւ ոչ Է երորդ։ Եւ պենտակոստէ գալուստ հոգւոյն եւ կատարումն խոստմանց եւ լրումն աւետեաց։
      
       Հարցումն.
       Վասն է՞ր յորում աւուր տուան՝ օրէնքն՝ ի նմին աւուր եւ առաքելոց տուաւ Հոգին Սուրբ։
       Պատասխանի.
       Վասն երից պատճառաց։
       Նախ՝ զի ցուցանէ թէ որ ետ զօրէնսն՝ նոյն առաքեաց եւ զհոգին եւ ի նոյն տիպն որոտ եւ փայլատակումն հողմ եւ հուր երեւեալ որպէս անդ ի լերինն։ Երկրորդ՝ զի որ անդ ի ծածուկ ծանոյց զինքն յանձինս մարգարէից նոյն ինքն աստ զԵրրորդութիւնն յայտնեաց առաքելոցն։ Երրորդ՝ զի անդ ո՛չ կարէր արդարանալ զի հիւանդ էր սիրտն, ետ նոր օրէնս ի սիրտս մեր որ կարօղ է արդարացուցանել զժողովուրդս եւ զհեթանոսս։
      
       Հարց. Քանի՞ ազգ պարգեւ ետ Հոգին Սուրբ՝ առաքելոցն։
       Պատասխանի. Գլխաւորագոյն վեցեկի պարգեւօք լցոյց զնոսա։ Նախ՝ մաքրութիւն ի մահու չափ մեղաց. զի այլ ո՛չ այլ ո՛չ եւս տիրեցին նոցա յետ հոգւոյն իջման։ Երկրորդ՝ սքանչելեաց կարողութիւն։ Երրորդ՝ համարձակութիւն քարոզութեան առանց երկիւղի խօսիլ զբանն առաջին ազգաց եւ ազանց եւ թագաւորաց. որպէս Պետրոս ի միում ժամու զերեք հազարսն հաւատացոյց։ Չորրորդ՝ զկատարեալ իմաստութիւն գիտութեանն ամենայն կտակարանաց մարգարէից. ըստ այնմ, «այլ մեզ Հոգին Սուրբ յայտնեաց. զի հոգին քննէ զամենայն եւ զխորս Աստուծոյ»։ Հինգերորդ՝ զանբաժանելի միացումն ի սէրն Քրիստոսի. զի որ ի խաչին թողին եւ փախեան, յետ իջման հոգւոյն ամենեքեան վասն անուան նորա չարչարեցան եւ մեռան։ Ըստ այնմ «ո՛ մեկնեսցէ զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի. նեղութիւնք, թէ չարչարանք՝» եւ այլն. Վեցերորդ՝ զլեզուաց գիտութիւն ամենայն ազգաց. ըստ այնմ «խօսէին այլ եւ այլ լեզուս որպէս եւ Հոգին տայր բարբառիլ նոցա»։
      
       Հարց. Ո՞րպէս խօսէին յամենայն լեզուս։
       Պատասխանի. Այնց է իմանալ, ուր ժողով լինէր մի լեզուաւ խօսէր ոք առաքեալ, եւ ամենայն ոք լսէր իւր ձայնիւն։ Եւ այսպէս ասէ նիւսացին։ Իսկ աստուածաբանն ասէ, ուր պիտոյ էր յամենայն լեզուս խօսիլ կատարէին զի լիցի շնորհքն խօսողաց եւ ոչ թէ լսողաց։
       Հարց. Հօր Աստուծոյ վասն է՞ր ոչ տօնեմք որպէս Քրիստոս եւ Հոգւոյն Սրբոյ։
       Պատասխանի. Նախ զայս ասեմք թէ՝ համաբուն եւ համապատիւ է Երրորդութիւնն սուրբ։ զի միոյն փառքն երիցն է եւ երիցն միոյն։
       Դարձեալ՝ զի հայր մարմնով ոչ երեւեցաւ որպէս բանն մարմնացեալ. կամ որպէս Հոգին Սուրբ աղաւնակերպ եւ հրաձեւ։
      
       Հարց. Վասն է՞ր ի Յորդանան աղաւնակերպ էջ Հոգին Սուրբ, եւ ի վերնատունն հրեղէն լեզուաւ։
       Պատասխանի. Աղաւնին աւետաբեր է շնորհաց. որպէս ի տապանն Նոյի եբեր զշիւղ ձիթենւոյն. որ ցուցանէ զշնորհս մկրտելոցն։ Իսկ հուրն կրկին ունի յատկութիւն։ որ է լոյս եւ սրբիչ հաւատացելոց. պատիժ եւ այրիչ անհաւատից։ Իսկ թէ ըստ օր տօնեմք, ասացեալ է ի վերոյ ի ԻԱ գլուխն, ԾԱ համարն։
       Այսքան վասն Մարդեղութեան Փրկչին։ Եւ կատրումն Ութներորդ Հատորի Հարցմանցս։