Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
Theology  
ՈՐՔ ԶԱՉՍ իմաստից յիմանալի ճառագայթիցն խուսափեցին թիւր կամօք, եւ խոտոր մտօք. զանուղղայս խորհելով, եւ զա նպատշաճս բարբառելով։ Յարձակել անկապ լեզուաւ եւ անդուռն շրթամբք բացեալ յերկինս. ցոպ բերանով ի բարձունս բարբանջելով. եւ յածեալ ընդ երկրաւ լեզուագարելով . որոց դատաստանն ի բնէ ոչ դատարկանայ. եւ կորուստն ոչ նիրհեսցէ։ Որք հերձեալ ըստ ինքեանց սարտուցան ի կենաց. ե ւ զհերձուած կորստեան ուսուցին բազմաց։ Զորոց պատճառս մոլորութեանն ընդ են ասացեալ հետեւօղք ուղղափառութեան։
       Առաջին է անգիտանալ զտկարութիւն եւ զփորձութիւն մարդկային մտաց. կարծ են թէ՝ ամենայնի պարունակօղ է, եւ ոչ ունի սահման։
       Վասն այնորիկ ոչ երեւի ճշմարիտ նոց ա, զոր ոչ ըմբռնէ միտք. եւ ոչ այլ իրիք հաւատան, բայց միայն զայն՝ զոր իմանան։ Ա՛րդ՝ զորօրինակ զգալի աչք մեր ոչ կարէ ըմբռնել զքանակութիւն արեգականն եւ այլ լուսաւորացն. այլ մտօք իմանամք զմեծութիւն նոցա։ Նոյնպէս զիմանալի խորհուրդս եւ զգիտութիւնս զոր տկարանայ մի տք, կարողանայ հաւատքն տեսանել. այլ նա ոչ ունի հաւատ՝ քան զտեսութիւն մտացն։
       Երկրորդ՝ է դարձուցանել զիմացումն ի հաւատալեացն, եւ յայնցանէ որ ածեն զմարդն առ հաւատալն. այնպիսին խաբեալէ. զի բնութեամբ է մարդոյ ոչ տեսանել զյետոյս իւր. եւ ոչ առանց աչաց հայելոյ։ Նո յնպէս ոչ կարէ իմանալ յորժամ ի սուրբ գրոց ի սքանչելեաց եւ ի բանից սուրբ վարդապետաց՝ դարձուցանէ զմիտքն. որպէս ասէ առակն՝ պակասամիտն ոչ ընդունի զբանս խոհեմութեանց. բայց միայն զայն՝ որ շրջին ի միտս նորա։
       Երրորդ՝ է նրբութիւն իմանալեացն եւ բթութիւն իմացմանն. որ պէս բժոտ աչքն ոչ տեսանէ զմազն ի հեռաստանէ։ Եւ զոր ինչ տեսանէ աչք արծըւին՝ ոչ կարէ տեսանել աչք մարդոյ։ Այնպէս բթամիտն ոչ իմանայ, զոր իմանայ նրբահայեացն եւ ուսեալն յԱստուծոյ. զոր եդ Աստուած ուսուցիչ այլոց։ Որպէս մարգարէքն, եւ առաքեալքն, եւ վարդապետք։
       Չորրորդ՝ է հեռաւորութիւն հաւատացեալն. զի որք ոչ կրթին ի գործ իմացման, բայց միայն ի զգայութեանց՝ հեռի են ի հաւատալեացն որպէս երկիր յերկնէ։
       Վասն այն ոչ կարեն իմանալ՝ զի ասէ Տէրն, «կոյր կուրի առաջնորդէ, երկոքին ի խորխորատ անկանին». այսպէս որ առնէ զգայարանս առաջնր ի մացման՝ անկանի ի մոլորութիւն։
       Եւ այնպիսիքն տրամաբանել ոչ կարեն վասն հոգեւորին. որպէս ի ծնէ կոյրն վասն գունոց։ Քանզի ասեն վարդապետք՝ Աստուած լոյս է ոչ մարմնոց, այլ մտաց. զոր թէ ոք ոչ տեսանէ՝ կոյր է։
       Հինգերորդ՝ է ոչ խնդրել զօգնութիւնն Աստուծոյ ի հաւատա լն. զի հաւատն ոչ է բնական. զի ըստ այսմ միապէս լինէր ամենեցուն. այլ ի բարութենէն Աստուծոյ ձրի պարգեւք է Վասնորոյ պարտ է խնդրել ստէպ. ըստ այնմ , «հաւատամ օգնեա անհաւատութեանս իմում»։ Քանզի որպէս արեգակն ոչ տեսանի՝ եթէ ոչ լուսովն իւրով. այսպէս իմանալին Աստուած ոչ տեսանի, եթէ ոչ լուսով շնորհաց հաւատոյն իւրոյ։ Վասն որոյ որ հեղգ է ի խնդրել զպարգեւս զայս, ոչ կարէ հաւատալ։
       Վեցերորդ՝ է պատրուակ մեղացն. զի ոմանք չար գործով ի բաց մերժեն յինքեանց զլոյս արեգականն արդարութեան. զորոց ասէ Յոբ, «ի տըւէ կնքեցին զանձինս իւրեա նց եւ ոչ տեսին զլոյս»։
       Եօթներորդ՝ է հպարտութիւնն. որ փքացումն է երեսաց մտացն եւ որոշէ յԱստուծոյ. զի «Տէր ամբարտաւանից հակառակ կայ. տայ շնորհս խոնարհաց»։ Եւ ի ձեռն դաւթի ասէր, «որ ամբարտաւանն էր աչօք եւ ագահ սրտիւ, ընդ նմա եւ հաց ոչ ուտէի»։ Զի որպէս սատանա յ ամբարտաւանութեամբն ընդդէմ Աստուծոյ՝ զրկեցաւ ի լուսոյն, նոյնպէս եւ հպարտն զրկեցաւ ի շնորհացն ըստ Երեմիայ։
       «Յանդգնութիւն քո խաբեաց զքեզ. եւ ամբարտաւանութիւն սրտի քոյ»։
       Ութերորդ՝ է անկարգ ախորժակն. որ քարշէ զմիտսն առ ներհակս հաւատոյն. այսինքն է երկիւղն՝ ս էրն՝ եւ ատելութիւնն։ Զի որպէս գիջակնութիւնն չտայ թոյլ տեսանել յստակ, այսպէս երկիւղն յետս քարշէ զբազումս ոչ հաւատալ ի Քրիստոս որպէս ասէ Յօհաննէս. «զայս ասացին ծնօղքն կուրին՝ զի երկնչին ի հրէիցն խստովան լինիլ զՔրիսստոս»։ Նաեւ սէր աշխարհիս եւ փառաց՝ ոչ ետ թոյ լ հաւատալ. ըստ այնմ, «դուք փառս ի միմեանց առնուք. եւ զփառս ի միոյն ոչ խնդրէք. վասն այսորիկ ոչ կարէք հաւատալ»։ Զի սէր ընչիցն է աչք ագահացն. եւ սէր հեշտութեանցն է աչք հեշտասիրացն. Այլ եւ ատելութիւնն դարձուցանէ զմիտս բազմաց ի հաւատոցն. որպէս ատելութիւն եւ նախ անձ փարիսեցւոցն՝ ոչ տային թոյլ հաւատալ ի Քրիստոս. թէպէտ տեսանէին զամենայն նշանսն զոր ունէր. որպէս ասէ սաղմոսն, «ատեցին զիս ի տարապարտուց»։
       Իններորդ՝ զի նոցա բանականն է մոլորեալ. եւ ոչ ցասումն եւ ցանկութիւնն. յորոց վերայ բանն բռնադատէ խղճիւն եւ ստիպէ զնոսա յուղղութիւն։ Այլ ինքն կառավարն խոհեմութիւնն մոլորեալ ոչ ուղղի։ Եւ որպէս աչք ոչ տեսանէ զպակասութիւն իւր, նոյնպէս բանականն ոչ տեսանէ զմոլորութիւնն իւր։ Վասն այն հերձուածօղքն ոչ դառնան, զի ոչ կարեն ճանաչել զստութիւնն իւրեանց։ Տասներորդ՝ զի կամակոր են ի չար շաւ իղն. որոց բժշկութիւնն դժուարին է. որպէս ասէ առակն, «որոց թիւր են ճանապարհք նոցա. եւ կամակոր շաւիղք»։ Վասն զի խղճմտութեամբ յանցաւորին ճանապարհն ոչէ թիւր. այլ ինքն թիւրի յուղիղ ճանապարհէն։ Իսկ որ զկամսն է չարացուցեալ, զճանապարհն ունի թիւր. եւ որքան ընթա նայ՝ մոլորի։ Վասն այն հերձուածօղն ոչ կարէ ուղղիլ։
       Մետասաներորդ՝ զի հայրենի է եղեալ աւանդութիւնն, եւ սովորութիւնն ստացական բնութիւն։ Ուստի հեշտութիւն եւ աւանդութիւն յիրաւի խառնեալ ընդ միմեանս, եւ հակառակասիրութիւն եւ ինքնահաճութիւն յառաջ եկեալ, որով զինեալ պնդին ընդդէմ ուղղութեան. զի կարծ են զինքեանս ճշմարիտ գգոլ քան զայլն։
       Վասն որոյ ոչ հաւանին ուղղութեան վարդապետաց։
       Երկոտասաներորդ՝ այլ եւ ուրախ լինին ընդ խոտորումն չարութեան. որպէս ասէ առակն։ Եւ այս է անբժշկելի ցաւ։ Զի տրտմութեամբ մեղանչումն հիւանդութիւն է եւ գայթակղութիւն. եւ հիւանդն յառողջութիւն փութայ. եւ գայթակղեալն՝ ի ճանապարհ։ Իսկ ուրախանալն ի չարն՝ մահ է եւ անզգայութիւն. եւ ընդդէմ բժշկողացն մրցումն. որպիսիք էին հեթանոսքն ի կուռս իւրեանց. եւ հրէայքն յօրէնսն. եւ փաղանք հերիտիկոսացն յաղանդս իւրեանց։ Եւ որպէս ասեն վարդապետք՝ քան զամենայն մեղս ծանրագոյն գոլ զպաշտօն կռոցն վասն երկուց։ Նախ՝ զի ամենայն մեղք յանցումն է պատուիրանացն Աստուծոյ։ Իսկ պաշտօն կռոցն՝ մեղանչումն է ընդդէմ էութեանն Աստուծոյ եւ փառաց։ Երկրորդ՝ զի ամենայն մեղք զերկիւղն Աստուծոյ սանձ ունի. որով եւ զղջանայ։ Իսկ պաշտօն կռօցն ոչ ունի զերկիւղն Աստուծոյ։ Ուստի յայտ է մեծութիւն յանցանացն. քանզի ի հինն զինչեւ մեղանչէր ոք մեծ կամ փոքր՝ պատարագաւն սրբէր. թռչնօք եւ անասնօք։
       Իսկ մեծութիւն կռապաշտութեան այն քան էր՝ մինչ միածին որդին պատարագեցաւ մարմնո վ, եւ ապա բարձաւ մեղք կռամոլութեանն յաշխարհէ։
       Ա՛րդ՝ կռապաշտն եւ հերձուածօղն հաւասար են յամբարիշտ գոլն. զի որպէս շուն դառնայ ի փսխած իւր. այսինքն զի նա ոչ ունէր, եւ սա ուրացաւ եւ դարձաւ անդրէն։ Այլ առաւել վատթար եւս է վասն վեցից։
       Նախ՝ զի հեթանոսք անգիտութ եամբ կուռս պաշտեցին։ Իսկ հերձուածօղք գիտութեամբ ամբարշտին. որոց ծանր է պատիժն։
       Երկրորդ՝ զի նոքա զղջումն ունին. եւ յայտ է ի հեթանոսաց հաւատացելոց։ Իսկ սոքա անզեղջ մնան որպէս սատանայ՝ զինքեանս ուղիղ կարծելով։
       Երրորդ՝ զի նոքա զԱստուծոյ փառսն առաւելութիւնն թ էպէտ զճշմարիտն անգիտանային։ Իսկ հերձուածօղքն զփառս ճշմարտին Աստուծոյ նուազեն։
       Չորրորդ՝ զի նոքա իւրաքանչիւր անձանց էին կորուստ, եւ ի ժամանակս իւրեանց։ Այլ սոքա ինքեանք եւ բազմաց. այսինքն հօտին Քրիստոսի. «յափշտակելով ինմանէ եւ ինքեանց առնելով» ասէ սուրբն կիւրեղ։ Եւ յետոյ գրով աւանդեցին զչար աղանդն այլոց չար յիշատակ եւ ի կորուստ անձանց իւրեանց։
       Հինգերորդ՝ զի նոցա պատճառ երեւի սատանայ մոլորութեամբն։
       Իսկ սոցա մարդեղութիւն բանին։
       Վեցերորդ՝ զի նոքա հեթանոսք միայն էին մոլորեալ։ Իսկ սոքա եւ զհրեշտակս ընդ մեզ դասեն. որպէս յայտ է ի գիրս պարապմանցն Կիւրղի։
       Նմանապէս հաւասարի պաշտօն հերձուածողաց եւ հրէից։
       Նախ՝ «որք յԱստուծոյ աչացն ելին ասէ. եւ զորդի նորա անարգեցին»։
       Եւ սոքա զմիայն Տէրն ուրացեալ՝ Քրիստոսամարտ լեզուաւ զանձինս կորուսանեն։
       Երկրորդ՝ նոքա հակառակ էի ն Քրիստոսի թէ «դու մարդ ես՝ եւ զանձն քո Աստուած առնես»։ Եւ սոքա սոսկ մարդ դաւանին, եւ Աստուած ասեն միայն, կոչմամբ եւ անձամբ։
       Երրորդ՝ հրէայքն ոչ խոստովանին երեք անձինք եւ մի բնութիւն։ Եւ սոքա ուրանան զերրորդութիւն անձանցն ի միում բնութեան։
       Չորրորդ՝ հրէայք ն դաւանին զՄովսէս՝ եւ ուրանան զՔրիստոս, զխաչն եւ զօրէնս նորա։ Եւ սոքա մարդադաւան ուրացօղք խաչին եւ կրօնից նորոց։
       Հինգերորդ՝ հրէայքն տիրանենգք եւ աստուածասպանք։ Եւ սոքա «անձանց ի խաչ հանեն զորդին Աստուծոյ, եւ դարձեալ խայտառակեն ըստ առաքելոյ»։
       Վեցերորդ՝ նո քա անգիտութեամբ խաչեցին. «զի թէ էին գիտացեալ՝ ոչ արդեօք զՏէրն փառաց ի խաչ հանէին»։ Եւ սոքա գիտութեամբ յանձինս իւրեանց անարգեցին։ «զի լաւ էր նոցա թէ բնաւ չէին ծանուցեալ զարդարութեան ճանապարհն. քան թէ ծանեան եւ յետս կացին ի սուրբ պատասխան». եւ այլս բազում նմանապէս։
       Ըստ այսմ օրինակի եւ նոր հերձուածօղք քաղկեդոնիկք նեռին կարապետք. հետեւօղք Նեստորի անիծելոյ՝ եւ Լեւոնի պղծոյ։
       Զսէր քարոզեն, եւ զդաւ նենգութեամբ Կայենի նիւթեն։ Ի շրթունս խօսին, եւ ի լեզուս դաւաճանեն։ ԶՊետրոս գլուխ եդեալ, եւ զդաւանումն նորին կոխեն։ Զ հաւատս ուրացեալ, եւ գիտութեամբ պարծեցեալ։ Յաղօթս ծոյլ, եւ զողջոյնն թուով համարեն։ Յուսով մեղանչեն եւ անյոյս կորնչին։ Ի գիջութիւնս ախտից հեշտացեալք, եւ ի նոյն զգլորեալն կանգնեն։ Ընդ կարգաւորս շնալ կանանց՝ սրբութիւն նոցա համբաւեն։ Զհեղձուցեալսն ոչ խտրեն. եւ զազիր կերակրօղք զեխին։ Զպահս լուծեալ իմիս ձկան, եւ նաւակատեաց զմիս առանց ոսկր ուտեն։ Հերձեալք ի հաւատոց՝ բաժանեն զՔրիստոս. եւ զայլ եկեղեցիս հերձուածօղս կոչեն։ Վկայ անիրաւ զՏեառնէ հայհոյեն. եւ դատ խռովութեան ի ժողովս մուծանեն։ Եւ զորս ես աստ պարկեշտութեամբ լռեմ, յընթանրական թղթին յօհաննէս ի նեռն առակէ ասելով. «արդէն իսկ նեռինք եկեալք են։ Զի ամենայն որ ուրանայ թէ Յիսուս չէ Քրիստոսն՝ նա իսկ է նեռն»։ Եւ այս վասն բազում բաղդատութեան կոչին սոքա նեռն։ Նախ՝ զի գործ է նեռինն ուրանալ զԱստուած, որպէս իւր անունն յայտնէ։ Այսպէս եւ հերձուածօղն ուրանայ զաստուածութիւնն որդւոյ։ Կամ զհոգւոյն սրբոյ. «զի որ զորդի ոչ ընդունի՝ եւ ոչ զհայր ընդունի ասէ»։
       Երկրորդ՝ նեռն հայհոյէ զՔրիստոս՝ զինքն կոչելով։ Նմանապէս եւ հերձուածօղք ոմանք հայհոյեն զմարդեղութիւնն Քրիստոսի։
       Ոմանք սոսկ մ արդ ասելով բաժանեն զաստուածութիւն բ բնութիւն, բ կամք, եւ բաժանեալ գործ, եւ այլն։
       Երրորդ՝ մոլորեցուցիչ կոչի. եւ հերձուածօղք մոլորեն զուղիղ հաւատս քրիստոնէին. եւ զբարի գործս նոցա։ Ուսուցանեն թիւր հաւատս, եւ գործս վատթարս։
       Չորրորդ՝ նա սուտ քրիստոս եւ սուտ մ արգարէ կոչի։ Եւ սոքա սուտ քահանայք՝ եւ սուտ վարդապետք՝ եւ սուտ առաքեալք կոչին։
       Հինգերորդ՝ նա պղծութիւն կոչի տաճարին։ Նոյնպէս եւ հերձուածօղք պղծեն զտաճարն Աստուծոյ եւ զհաւատն սուրբ՝ որով Քրիստոս ի մեզ բնակի, եւ մեք ի նա։
       Վեցերորդ՝ հակառակէ Քրիստոսի՝ եւ քրիստոնէից։ Եւ սոքա հակառակին սուրբ եկեղեցւոյ եւ ուղղափառ հաւատոյ. եւ զոր բանն Աստուած առեալ զմարդկայինս բնութիւն միաւորեաց ընդ իւրում աստուածութեանն՝ սոքա ընդդէմ նմին որոշեն զբանն ի մարմնոյն. զի մի իցէ Աստուած մարդացեալ ըստ նոցա՝ եւ մարմինն Աստուած։ Եւ պատճ առս հայթայթելով պատրեն զմարդիկ։
       Եօթներորդ՝ զնա փոքր եղջիւր կոչէ դանիէլ. խեթկիչ՝ եւ մեծամեծս բարբառելով։ Եւ սոքա խեթկեն զեկեղեցի. եւ բանան զհայհոյիչ բերանս իւրեանց յերկինս, եւ զլեզուս ածէին զերկրաւ։
       Ութերորդ՝ զնա օձ դարանակալ ասէ ի ճանապարհի։ Եւ սոքա առաջ ին օձին նմանեալ՝ հրապուրեն զբազումս. եւ արտաքսեն ի դրախտէ եկեղեցւոյ. եւ թոյնք իժից ի ներքոյ շրթանց ունելով եւ խայթոց՝ զի առորս մերձենան, ի յըսկիզբն բանից կամ ի վերջն՝ մահացուցանեն զհոգիս երկճղի ունելով լեզու նենգաւոր՝ չար եւ բարի. ծածուկ եւ յայտնի։
       Իններո րդ՝ նա ի տաճարին նստի եւ ուսուցանէ։ Եւ սոքա իներքս ի յեկեղեցի. զկերպարանս բարեպաշտի ունելով արտաքոյ՝ ծածկեալ են գառնենեաւ զգայլենիս։
       Տասներորդ՝ նեռն քարոզութեամբ պատրէ՝ եւ ուրուական սքանչելեօք . եւ այլն։ Եւ սոքա քաղցրաբանութեամբ եւ օրհնութեամբ պատրեն զմիտս անմեղաց. եւ հրեշտակ լուսոյ կերպարանին որպէս հայրն իւրեանց սատանայ։ Եւ ամենայնն ուրուական միայն եւ ոչ ճշմարտութեամբ. եւ բոլոր դիտումն նոցա է պատրել զմարդիկ եւ հանել ի հաւատոց. եւ լնուլ զորովայնս. եւ զկանայս շեղջակուտեալս մեղօք յինքեանս գրաւել։ Եւ այլս բազո ւմ բաղդատութիւն գոլով հերձուածողի եւ նեռինն։ Եւ զորս Տէրն գնեաց՝ սոքա ուրացեալք՝ ածեն ի վերայ անձանց զերագահասն կորուստ։ Եւ որպէս նեռնն ազդումն է սատանայի՝ որպէս առաքեալն ասէ . եւ նոքա յազդմանէ սատանայի՝ խորհին եւ խօսին զանազան հերձուածս ըստ չար խորհրդոց նորա։ Մանաւանդ թէ՝ որպէս վասն նեռինն յառաջագոյն պատմեցաւ եկեղեցւոյ՝ զի զգուշասցին։ Նոյնպէս եւ վասն սոցա յառաջագոյն ասացաւ յառաքելոց եւ ի վարդապետաց. զի մի յանգէտս խոտորեսցին ընդ նոսա։
       Վասն որոյ եւ մեք համաձայն գոլով ուղղափառաց հարցն սրբոց՝ դիցուք սուղ ինչ յ առարկութեանց նոցա, եւ ընդ նմին զպատասխանիս։